Bosna i Hercegovina će 6. oktobra imati osme lokalne izbore od proglašenja nezavisnosti zemlje 1992. godine. Birači će birati gradonačelnike opština i gradova, te članove opštiinskih i gradskih vijeća i skupština u 143 mjesne zajednice u Bosni i Hercegovini. Država sa složenim administrativnim uređenjem podijeljena je na 111 opština, 32 grada i Distrikt Brčko BiH, koji predstavlja posebnu administrativnu jedinicu. Pravo glasa ima 3,4 miliona ljudi, što je znatno više od ukupnog broja stanovnika Bosne i Hercegovine.
Za glasove birača nadmeće se 110 političkih partija, a za gradonačelničke pozicije 386 kandidata. Za mjesta u lokalnim parlamentima nadmetaće se više od 25.700 kandidata. Među 386 kandidata samo je 29 žena, odnosno 7,5 posto. Procijenjeni troškovi izbora su 9,7 miliona eura.
Gradonačelnici se biraju neposredno, osim u tri grada – Sarajevu, Mostaru i distriktu Brčko.
Međunarodna posmatračka misija OSCE/ODIHR će posmatrati lokalne izbore u Bosni i Hercegovini te će morat povećati broj posmatrača zbog realne opasnosti od izborne manipulacije i prevare.
Šareni raspon opštinskih ovlašćenja
Nadležnosti lokalnih vlasti su veoma široke, od naplate lokalnih poreza, brige o izgradnji, upravljanju i održavanju komunalne infrastrukture, upravljanja imovinom, građevinskim zemljištem i prirodnim resursima, primarne zdravstvene zaštite, predškolskog i osnovnoškolskog obrazovanja, itd. Kao i u mnogim drugim zemljama, u Bosni i Hercegovini je kvalitet života građana u lokalnoj zajednici najuže definisan i određen na nivou lokalne samouprave, a potrebe građana se najdirektnije zadovoljavaju. U tom smislu, učešće građana je, sasvim logično, najveće na lokalnom nivou vlasti. Možemo sa sigurnošću reći da u Bosni i Hercegovini lokalna vlast djeluje najefikasnije sa visokim stepenom autonomije u donošenju odluka u okviru svog poslovanja. Naravno, to ne isključuje mogućnost uplitanja sa viših stranačkih nivoa.
Nije bilo moguće bez intervencije visokog predstavnika
Visoki predstavnik u BiH Christian Scmidt donio je odluku o uvođenju izmjena izbornog zakonodavstva 26. marta ove godine. Između ostalog, ove izmjene se odnose na zabranu kandidovanja osobama koje su pravosnažno osuđene za ratne zločine, strogo je zabranjena upotreba govora mržnje od strane kandidata, uvođenje novih tehnologija u izborni proces, a izborni odbori moraju biti depolitizovani. Navedene odluke bile su neprihvatljive vlastima u entitetu Republika Srpska, pa su 19. aprila usvojile poseban izborni zakon, prema kojem su planirali održavanje izbora. To je privremeno suspendovano nakon što je klub Bošnjaka u Vijeću naroda Republike Srpske na to stavio veto sa zahtjevom za ocjenu ustavnosti. Ustavni sud BiH je 19. septembra proglasio izborni zakon Republike Srpske neustavnim i poništio ovaj zakon.
Pravosnažna kazna zatvora duža od šest mjeseci jedini je način da se kandidat liši mandata, a ne postoje propisana ograničenja za učešće u izbornoj kampanji.
Novina koju je donijelo sprovođenje ovih izbora je projekat testiranja korištenja izbornih tehnologija na oko stotinu biračkih mjesta, odnosno na 10% svih biračkih mjesta, čiji je cilj unapređenje izbornog procesa. Projekat se realizuje uz pomoć Delegacije Evropske unije, USAID-a i OSCE-a u Bosni i Hercegovini. Kritičari ovog projekta upozoravaju da na preostalih 90% biračkih mjesta još uvijek ima previše prostora za manipulacije i izborne malverzacije.
Masovno kršenje pravila već tokom kampanje
Da su strahovi skeptika u velikoj mjeri opravdani, pokazuju različiti događaji u predizbornom periodu. Prijave raznih slučajeva bezobzirnog kršenja pravila predizborne kampanje pljušte i teško ih je pobrojati.
Prošle sedmice Centralna izborna komisija izrekla je nekoliko novčanih kazni političkim strankama i kandidatima zbog prijevremene izborne kampanje, iskorištavanja djece u političke svrhe ili zbog govora mržnje.
SNSD, stranka predsjednika entiteta Republika Srpska Milorada Dodika, kažnjena je sa oko 4.000 eura zbog iskorištavanja djece u političke svrhe. Mladi socijaldemokrati SNSD iz Ugljevika donirali su osnovnim školama 30 sadnica. Slikali su se sa djecom koja drže saksije. Zbog toga su, prema podacima Centralne izborne komisije, djeca iskorištena u političke svrhe, a odluku o kažnjavanju članovi Izborne komisije donijeli su jednoglasno.
Dodikova stranka će morati da plati i kaznu zbog preuranjene kampanje, jer su uhvaćeni kako lijepe plakate ispred rukometne dvorane u Doboju. Dodik i jedan od članova njegove stranke još moraju da plate kaznu jer su na jednom od predizbornih skupova kolektivno vrijeđali pripadnike LGBT zajednice. Aktuelni gradonačelnik Banjaluke Draško Stanivuković, koji se kandiduje za novi mandat, moraće da plati kaznu od 4.000 evra jer je zloupotrebio javna sredstva za svoju kampanju.
Na dugačkom spiskom manje-više predvidljivih kršenja pravila kampanje izdvaja se kazna od deset hiljada eura za kandidata za načelnika opštine Kalinovik zbog javnog veličanja osuđenog ratnog zločinca Ratka Mladića.
U Bosni i Hercegovini su navikli da obuzdaju očekivanja
Što se tiče predizbornih analiza, istraživanja javnog mnijenja se mogu naći samo u realizaciji nekih privatnih medijskih kuća i online portala. Stoga je vrlo teško utvrditi koje su od ovih anketa nezavisne, a koje je naručila određena politička stranka, pa je i nepristrasnost rezultata pod pitanjem i nije razumno oslanjati se na njih. Prema opštem utisku, očekivanja uglavnom nisu velika, niti se očekuju veće promjene na lokalnom nivou vlasti.
Nacionalno obojene stranke, koje vode državu od rata dalje, i ovoga puta prednjače i nesumnjivo će još dugo ostati važan faktor političkih dešavanja na svim nivoima vlasti. Dok su međunacionalne tenzije veoma prisutne, vidno je potpuno odsustvo kompromisa o važnim pitanjima funkcionisanja vlasti na državnom nivou.
Posebna konzistentnost izbornih rezultata vidljiva je u slučaju stranaka HDZ BiH i SNSD-a, iako je ova poslednja nominalno socijaldemokratska, a zapravo nacionalna. Na proteklim opštim i dijelom lokalnim izborima uticaj SDA stranke naglo je opao, tako da je na nacionalnom nivou SDA u opoziciji, dok koalicionu vlast čine SNSD, HDZ i stranke popularno zvane trojka (SDP, Narod i Pravda i Naša stranka). Lokalni izbori su prilika da stranke koje čine aktuelnu vlast na nacionalnom nivou provjere kako građani vide njihov rad i da li su zadovoljni dosadašnjim rezultatima. Takođe je vjerovatno da će poslužiti kao projekcija rezultata na sljedećim opštim izborima 2026. godine.
Najzanimljivije će biti u gradovima
Izbori u Sarajevu vjerovatno će biti najnepredvidljiviji u opštinama Novo Sarajevo i Centar, gdje su u mandatu aktuelnih gradonačelnika bili najdinamičniji događaji i preokreti. Jako je neizvjesno da li će aktuelna gradonačelnica Benjamina Karić biti kandidatkinja trojke za gradonačelnicu, odnosno hoće li Muamer Bandić iz Stranke za Bosnu i Hercegovinu pobijediti u opštini Novo Sarajevo Njemu su ukazali povjerenje iz SBiH, SDA, Narodne Evropske unije i Demokratskog fronta. U opštini Centar građani će birati između aktuelnog gradonačelnika Srđana Mandića (SDP), Dennisa Gratza (Demokratski front) i Tarika Jažića, zajedničkog kandidata Pokreta za nove generacije i Platforme za napredak.
Pomenute opštine, odnosno izborni rezultati u njima, u centru su pažnje uglavnom zbog činjenice da je u ovim opštinama na testu i velikim iskušenjima unutrašnja kohezija i snaga koalicije stranaka koje čini spomenutu trojku ((SDP, Narod i Pravda i Naša stranka).
U Banjaluci, koji je drugi po veličini grad u Bosni i Hercegovini, posebno će biti zanimljivi izbori za gradonačelnika, jer je vrlo teško prognozirati bilo kakav ishod. Kandidati su Jelena Trivić iz Narodnog fronta, kandidat SNSD-a Nikola Šobot i aktuelni gradonačelnik Draško Stanivuković iz Partije demokratskog progresa (PDP), za kojeg politički protivnici tvrde da je pod jakim uticajem Milorada Dodika, predsjednika Republike Srpske.
U Mostaru se ne mogu očekivati značajnije promjene, prednjače probosanske ili probosanske stranke pod vodstvom SDA i stranke koje ujedinjuju HDZ i SDP i Našu stranku kao nominalnu građansku alternativu. Budući da se u Mostaru gradonačelnik bira posredno, u Gradskom vijeću, izbor gradonačelnika će zavisiti od saziva Gradskog vijeća, a potom i od koalicionih sporazuma.
Odziv birača na posljednjim lokalnim izborima (2020.) bio je 50%, a četiri godine ranije 53,88%. Primjetna je zasićenost čestim izborima, a mnogo veći razlog za apstinenciju od glasanja nalazi se u opštoj apatiji zbog neefikasne politike, nedovoljnih rezultata koji bi građanima osigurali bolji kvalitet života i veću sigurnost.
Malo je vjerovatno da će doći do značajnijih promjena i iznenađenja u većim gradovima kao što su Sarajevo, Banja Luka, Mostar, Tuzla, ali s druge strane, postoji mogućnost da do takvih iznenađenja dođe i u manjim sredinama gdje je integracija i komunikacija između građana i kandidata puno veća. Međutim, to ne znači mnogo u kontekstu promjene šire političke slike.