Srbija evropske partnere ubjeđuje kako je lojalna evropskim vrijednostima, dok njeni postupci nijesu u skladu sa njenim riječima
Borba mladog bjeloruskog režisera za slobodu i vlastiti život, koja se vodi pred svima usred Evrope, u zemlji koja je kandidat za članstvo u Evropskoj uniji, može poslužiti kao svojevrsni test za kredibilitet evropske retorike koja dolazi iz usta srpskih vladajućih elita.
Vlasti u Srbiji na svakom koraku ubjeđuju svoje evropske partnere da ostaju čvrsto na evropskom putu. To je ponovio i ministar spoljnih poslova Srbije Marko Đurić tokom nedavne posjete Sloveniji. Na osnovu dosadašnjih iskustava i kontinuiranog djelovanja srpskih vlasti treba ipak dovesti u pitanje
iskrenost i kredibilitet evropske retorike koja dolazi iz Beograda.
Svi potezi Vlade Srbije posljednjih meseci, koje neki krugovi žele da protumače kao „prozapadne“, uključujući i posjetu šefa srpske diplomatije Sloveniji, nijesu iskreni potezi. To je utoliko očiglednije jer se radi o odlukama, a posebno o porukama koje su, da smo zaista iskreni, mogle da se šalju neprekidno čitavu deceniju, a ne tek odnedavno. Vlast u Srbiji se nije menjala od 2012. godine. Prema uvjerenju naših sagovornika i dobro upućenih u situaciju u ovoj balkanskoj zemlji, svi ovi potezi povučeni su
nakon intenzivnih pregovora i koordinacije sa Moskvom.
Tačnije, uz intervenciju dvojice potpredsjednika Vlade Srbije, koji su pristali da se promijeni uloga Vlade Srbije, tako da više neće biti otvoreni eksponent politike Kremlja na Balkanu i Evropi, već prikriveni – svojevrsni infiltrirani element u odnosu na Evropsku uniju.
Pojednostavljeno, nešto kao trojanski konj, sa ciljem da se Srbija vremenom izjednači sa Orbanovim režimom u Evropi. Odnosno, Srbija treba da postane država u ulozi agenta koji će u kritičnim trenucima podržati interese Moskve.
Odnosi sa Slovenijom su odlični, ali samo ekonomski.
Svako ko pomno prati riječi predsjednika Srbije Aleksandra Vučića o odnosima sa Slovenijom lako može primjetiti da voli da hvali odličnu saradnju dvije zemlje na ekonomskom planu, kad kao iz svog džepa isrese brojke o investicijama, zapošljavanju i povećanju vrijednosti trgovinske razmene. Inače, ta je
premašila rekordne dvije milijarde eura. Ali nikada nije bilo moguće čuti pohvale iz usta srpskog predsjednika na račun kvalitetnih političkih ili diplomatskih odnosa između te balkanske i alpske zemlje. O tome ne treba trošiti riječi, jer ni retorički vješt Vučić ne može svoju aprilsku izjavu o „odvratnim Slovencima“ pretvoriti u nešto što ne bi zvučalo vulgarno, uvredljivo i prije svega nedostojno državnika koji se poziva na evropske vrijednosti i odlične odnose sa prijateljskim zemljama u regionu.
Sve se to može objasniti činjenicom da se nacionalistički pogledi na politiku ovog dela Evrope među najvišim predstavnicima vlasti u Srbiji nisu bitno promenili od 1990-ih. To može objasniti zašto srpski predsednik, koji je svoju političku karijeru započeo sa ultranacionalističkim radikalima,
političke odnose sa Slovenijom nije razvijao dalje od ekonomskih. Naime, Slovenija se i dalje doživljava kao neka vrsta „odmetnika iz Jugoslavije“ ili, kako su njegovi krugovi 1990-ih voljeli govoriti,
„bečke konjušare“. Ono što se od tada promijenilo jesu njegovi interesi da
stekne dodatne saveznike u Evropi koji bi mu pomogli da se ublaži neprijateljstvo nekih zemalja prema njegovoj još uvijek proruskoj vladi.
Iako je za Srbiju od suštinskog značaja da gradi dobre odnose sa zemljama regiona, ovaj interes Srbije nije isto što i interes srpskih vlasti, koja traže način da se oslobode otpora i skepticizma Evrope sa lažnom politikom kako bi mogli održati svoju lojalnost Moskvi. I niko u Srbiji to i ne pokušava da sakrije.
Spoljna politika može biti i unutrašnja politika
Nije teško doći do zaključka da Vučićeva vlada više želi Janeza Janšu za partnera u Sloveniji nego bilo kojeg drugog lijevo-liberalnog političara. To se pokazalo i u praksi na kraju posljednjeg Janšinog mandata kao premijera Slovenije. Prema izvještavanju srpskih i slovenačkih medija su Vučić i Janša u nekom kraćem periodu intenzivno sarađivala, sa zloupotrebom Kancelarija za sprečavanje pranja novca su pomogli pri diskreditaciji političkih protivnika u Srbiji kao i u Sloveniji.
Zanimljivo je, da kada je Tanja Fajon kao evropska poslanica i dobra poznavalka Balkana kritikovala stanje demokratije u Srbiji, su Vučić i članovi njegove SNS u javnosti često komentirisali, da su Srbi u Sloveniji
diskriminisani, jer nemaju status nacionalne manjine. Čim je Janša postao premijer i Vučić se sastao sa njim, ova tema je nestala sa dnevnog reda. Nesumnjivo je da autentičnost odnosa između srpskih vlasti i Slovenije zavisi ko je na vlasti u Ljubljani, bar u onom dijelu koji se odnosi na diplomatske
kalkulacije.
Na čisto spekulativnom nivou, nije teško ni zamisliti, da bi aktuelni kandidat Srbije za ambasadora u Sloveniji, koji predugo čeka na zeleno svjetlo iz Mladike, pod ideološko više srodnim Janšom, agreman dobio znatno brže. Jer Beograd ne može i ne smije sebi da priušti gubitak saveznika i prijatelja, nije za očekivati da bi tamošnje vlasti htele da uđu u ozbiljnije probleme sa Slovenijom. Zato
saradnju sa Slovenijom održavaju na prihvatljivom nivou, što je i pokazala i
posjeta ministra Đurića.
Dobri odnosi s sosedi so ključ evropskih vrat
Kao što i Vučića, nije moguće čuti da kao dobre spominje političke ili diplomatske odnose sa Slovenijom, i tokom njegovog spominjanja Bosne i Hercegovine dosljedno ne govori o podršci Srbije teritorijalnom integritetu Bosne i Hercegovine. Riječi o podršci Srbije suverenitetu ove multietničke zemlje je iz usta
predsjednika Srbije znatno teže čuti. To se može objasniti time da vladajući krugovi u Srbiji redovno i dosledno daju političke izjave koje manifestuje jedinstvo sa Republikom Srpskom.
Jer su u Srbiji svjesni da podrška njihovim sunarodnicima u BiH ima granice, koje su postavili u SAD i EU, odakle ozbiljno računaju na Vučića da će sačuvati stabilnost u Bosni i Hercegovini, treba priznati da taj zadatak većim dijelom i realizuje, posebno protiv lešinara iz redova bosanskih Srba, koji se ne
stide secesionističke retorike. Dakle, mada će verovatno Vučić i ubuduće davati izjave koje se neće svidjeti onima koji se zalažu za suverenitet BiH i sigurno neće doprinijeti stvaranju građanske BiH bez etničkih podjela, ne treba očekivati da će Vučić biti taj koji bi u toj zemlji doprinio pogoršanju odnosa ili možda čak i riziku od potencijalnih sukoba.
Upravo to, uloga faktora regionalne stabilnosti, izuzetno je važna za evropski put Srbije. Dobrosusjedski odnosi su jedan od uslova za članstvo, ali su važni i u kontekstu onih zemalja u regionu koje su članice EU i koje mogu staviti veto na ulazak Srbije u Uniju.
Međutim, stručnjaci u Srbiji jednoglasno upozoravaju da za aktuelnu vlast u Srbiji
članstvo Srbije u EU nije suštinski prioritet, iako formalno i dalje tvrde (inače, mnogo ređe i tiše nego ranije). Politikolog i analitičar situacije u Srbiji, Aleksandar Ivković, smatra da u vladi postoji
ozbiljan interes za provođenje svih potrebnih reformi, ali primjećuje da među građanima Srbije više nema većih očekivanja, što pokazuje i podrška članstvu u EU koja je pala, dijelom kao rezultat vladine propagande. S druge strane, isto tako, EU još nije postigla konsenzus da želi da primi nove članice.
Ko da Evropi litijum, Brisel će ignorisati njegove grijehe
Visokoprofilna debata o rudarstvu litijuma u zapadnoj Srbiji, koja je digla na noge cijelu opoziciju, a pridružili su im se i neke pristalice vlasti, je evropski projekat. Vučić, koji je evropskim partnerima obećao da će evropska automobilska industrija imati pristup za potrebne zalihe srpskog litijuma za evropsku automobilsku industriju, se našao u velikoj neizvjesnosti. Ako ne dozvole rudarskoj multinacionalnoj kompaniji Rio Tinto da kopa litijum, Srbija rizikuje da joj Evropska unija otvoreno okrene leđa.
Veliki partneri ne kriju koliko im ovaj geopolitički projekat znači kako bi smanjili zavisnost Evrope od snabdevanja sirovinama iz Kine. Sa druge strane, većina stanovništva u Srbiji je otvoreno protiv ekološki rizičnog iskopavanja litijuma i mnogi su spremni da intenziviraju borbu ukoliko dođe do iskopavanja litijuma.
Intimno, ni sam Vučić ne želi rudarenje litijuma, jer je svestan da će to dovesti zapadni kapital sa svom svojom logistikom, što će vremenom dovesti do zahtjeva Srbiji za brojnim ekonomskim i
političkim koordinacijama sa Evropom. Stoga je vještiji u iskorištavanju prilike da on predstavlja opoziciju u Srbiji kao antizapadnu, skoro plemensku, i sebe kao prozapadnog lidera, uprkos činjenici da Srbija sve više tone u nepotizam i neprihvatanje evropskih vrednosti. Bliska saradnja moćnih evropskih igrača sa Vučićem posebno mladi vide kao kao evropsku podršku kriminalu i stoga svojevrsnu izdaju. Zbog
moći i dometa korupcije u Srbiji, mnogi veruju da će Vučić naći način da sa tim metodama oslabi i n akraju možda pobijeti otpor protiv iskopavanju litijuma, no upravo zbog toga što Srbija nema iskrenu proevropsku politiku je to neizvjesno do zadnjeg dana. Ivković najavljuje da će litijum biti jedna od najvažnijih političkih tema u Srbiji u sledećem periodu čemu je javno mnjenje oštro protiv iskorištavanju, uključujući cijelu opoziciju. To je jedna od rijetkih tema koja bi mogla da objedini i pristalice i protivnike evropskih integracija.
Situacija sa litijumom u Srbiji donekle podsjeća Ivkovića na Zakon o slobodi vjeroispovesti u Crnoj Gori iz 2020. godine i sudske procese koji su doveli do pada vlasti DPS-a. „Sljedeći izbori u Srbiji biće 2027. godine, ako ne budu raspisani ranije, i očekujem da će opozicija pokušati da drži pitanje litijuma u javnosti kako bi potom vodila predizbornu kampanju. Vlada će, međutim, pokušati marginalizovati temu litijuma jer ne može promijeniti mišljenje dovoljnog broja ljudi. Vlast će to možda moći jer ima jako jak medijski uticaj, a tome pomaže i rascjepkanost opozicije“, kaže analitičar.
Sjedenje na dve stolice u spoljnoj politici Srbiju može mnogo da košta
Evropski skeptici i protivnici širenja EU uvijek mogu da iskoriste argument protiv Srbije da im ne treba još jedna država u njihovom društvu koja bi igrala ulogu ‘pete kolone’ i koja bi služila Rusiji. Ovaj argument, posebno, zanemaruje evropske zahtjeve za ujedinjenjem spoljne i sigurnosne politike sa evropskom i, kao rezultat, uvođenje sankcija Rusiji. To je zapravo glavni razlog zašto Srbija nije napredovala u procesu pristupanja od 2021. godine. Prema izvorima upućenim u pregovore Srbije sa Briselom, Srbija je tehnički spremna da otvori novi set pregovaračkih pozicija, ali o tome nema saglasnosti u Savjetu EU, a glavni razlog je svakako neuvođenje sankcija Rusiji. Dok je iza kulisa Vučić uspio da dobije dovoljno ustupaka od zapadnih partnera (slanjem municije u Ukrajinu, obećanjem da će kopati litijum, sporazumima u oblasti energetike i kupovinom francuskih vojnih lovaca), Srbija je odoljela dodatnim pritiscima u vezi sa uvođenjem sankcija. protiv Rusije, barem privremeno. Dakle, Zapad toleriše status quo, da li to znači da će se zbog sopstvenih poslovnih interesa Zapad trgnuti pred patnjom Andreja Gnjota?